Cầu Quay Hải Phòng là một công trình kỹ thuật độc đáo, đã là biểu tượng không thể thiếu trong hình ảnh của thành phố cảng sôi động này. Nằm ngang qua cửa cảng quốc tế Hải Phòng, cầu Quay không chỉ là một phần quan trọng của hệ thống giao thông, mà còn là biểu tượng đặc trưng cho sự phồn thịnh và phát triển của kinh tế địa phương. Với thiết kế độc đáo, khả năng xoay linh hoạt, cầu Quay không chỉ làm dễ dàng việc di chuyển mà còn tạo ra một hình ảnh độc đáo và quyến rũ cho thành phố Hải Phòng.
Giới thiệu cầu Quay Hải Phòng
Vị trí địa lý
Cầu Quay Hải Phòng nằm tại vị trí chiến lược trên con sông Cấm, chạy qua trung tâm thành phố Hải Phòng, miền Bắc Việt Nam. Được đặt ngay tại cửa cảng quốc tế Hải Phòng, cầu Quay không chỉ là một phần quan trọng của hệ thống giao thông đô thị mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối vùng miền và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu. Vị trí chiến lược này giúp cầu Quay không chỉ là một công trình kỹ thuật hiện đại mà còn là biểu tượng địa lý quan trọng của thành phố Hải Phòng.
Lịch sử cầu Quay Hải Phòng
Kể từ cuối thế kỷ 19, chính quyền thuộc địa đã chọn Hải Phòng làm địa điểm quan trọng cho việc xây dựng cảng biển cùng tuyến đường sắt Hải Phòng – Hà Nội – Lào Cai. Trong dự án này, một chuỗi cầu thép được xây dựng, trong đó có cầu Quay Hải Phòng. Cầu này bắc qua sông Tam Bạc, được khởi công vào năm 1901 và hoàn thành vào năm 1902. Với cấu trúc bằng dầm thép, cầu có 2 nhịp và 3 khoang thông thuyền, phục vụ cả đường bộ và đường sắt.
Để không làm trở ngại cho tàu thuyền qua lại trên sông, kỹ sư Pháp đã thiết kế cho nhịp giữa cầu có thể quay ngang 90 độ, là nguồn gốc của tên gọi và tính độc đáo của cầu Quay Hải Phòng. Ban đầu, cầu được điều khiển thủ công bởi người lao động Việt. Họ sử dụng hệ thống ròng rọc để quay nhịp cầu dài khoảng 50 mét, nặng hàng trăm tấn. Sau đó, cầu được cập nhật với động cơ điện, nhưng vẫn giữ khả năng vận hành thủ công khi cần thiết. Trong thời kỳ chiến tranh, không quân Mỹ đã tấn công Hải Phòng, làm hư hại nhiều cầu, trong đó có cầu Quay. Sau sự kiện này, cầu Quay được tái lập, nhưng không còn có khả năng quay như trước.
Cầu Quay Hải Phòng thời xưa
Cầu Quay Hải Phòng qua các thập kỷ, đã trở thành biểu tượng quen thuộc trong tâm trí người dân Hải Phòng. Hình ảnh của nó đi kèm với những chuyến xe lửa đầy hàng hóa, chạy bằng than (sau đó là dầu diesel), với tiếng còi vang và cột khói trắng đặc trưng. Đoàn thuyền và xà lan nặng nề chở nguyên vật liệu dài dằng dưới sông, cùng những khoang tầu hỏa cho hành khách, tạo ra một hình ảnh đặc biệt. Cầu Quay, với những chuyến đi qua lại, là một phần quan trọng của kí ức và hồi ức về thành phố thân thương, đẹp đẽ và đầy ý nghĩa của người Hải Phòng.
Vì sao người Pháp xây cầu Quay Hải Phòng
Theo nhà sử học Ngô Đăng Lợi, khu vực nội thành Hải Phòng ngày nay trước đây chỉ là một bãi đất bồi đắp, nơi sông ngòi dày đặc, với hai làng cổ là An Biên và Lạc Viên, nơi tập trung nhiều cư dân sinh sống. Vào giai đoạn 1870-1873, vua Tự Đức đã yêu cầu xây dựng một bến cảng tại cửa sông Cấm, được đặt tên là Ninh Hải, và một căn cứ phòng ngự bờ biển gần đó, được gọi là nha Hải Phòng sứ.
Sau cuộc chiến tranh Bắc Kì năm 1873-1874, khi Pháp chiếm đóng, để thuận tiện vận chuyển hàng hóa giữa Pháp, Việt Nam, và Trung Quốc, chính quyền Pháp đã quyết định chọn Hải Phòng làm trung tâm xây dựng cảng biển và tuyến đường sắt Hải Phòng – Hà Nội – Lào Cai, kết nối với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc).
Kết quả là, một loạt cầu thép trên tuyến đường sắt này đã được xây dựng, như cầu Quay (Hải Phòng), cầu Phú Lương (Hải Dương), cầu Long Biên (Hà Nội)… Vào năm 1901, cầu Quay Hải Phòng qua sông Tam Bạc được khởi công, và sau một năm, công trình hoàn thành. Cầu được chế tạo từ dầm thép, có 2 nhịp và 3 khoang thông thuyền, phục vụ cả đường bộ và đường sắt. Để không làm cản trở tàu thuyền trên sông, kỹ sư Pháp đã thiết kế nhịp giữa cầu có khả năng quay ngang 90 độ, theo chiều dọc của sông.
Ban đầu, cầu được điều khiển thủ công bởi 5-6 công nhân người Việt, sử dụng hệ thống ròng rọc để quay nhịp cầu dài khoảng 50m, nặng hàng trăm tấn. Sau một thời gian, hệ thống vận hành được nâng cấp bằng động cơ điện.
Cầu Quay trở thành trọng điểm đánh phá của đế quốc Mỹ
Năm 1951, chính quyền lâm thời Hải Phòng đổi tên cầu Quay thành Hoa Lư (tên của kinh đô nước Việt Nam đời Đinh và Tiền Lê). Sau 3 năm, cầu Hoa Lư tiếp tục thay đổi tên thành cầu Tam Bạc, nhưng người dân Hải Phòng vẫn gọi nó bằng tên cũ, cầu Quay.
Trong thời kỳ 1966-1967, để ngăn chặn tiếp nhận xăng dầu, vũ khí, đạn dược từ nước ngoài vào miền Bắc qua cảng Hải Phòng, và hỗ trợ cho chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ đã tiến hành các cuộc tấn công ác liệt từ không trung. Hải Phòng trở thành mục tiêu, hàng nghìn tấn bom đạn đã rơi xuống, làm nhiều cây cầu, trong đó có cầu Quay Hải Phòng bị hư hại. Sau sự cố này, cầu đã được sửa chữa và cố định.
Lớn lên bên bờ sông Tam Bạc, ông Lương Văn Cường (64 tuổi, trú tại phường Trại Chuối, quận Hồng Bàng) nhớ lại những kỷ niệm của mình khi còn nhỏ. Ông và bạn bè thường đến bờ sông để ngắm cầu Quay Hải Phòng và tàu thuyền. Cầu không quay vào giờ cố định mà chỉ khi có tàu thuyền lớn đi qua, nhân viên vận hành mới cho cầu chuyển động.
“Chúng tôi, những đứa trẻ, rất thích thú, không hiểu vì sao nửa cây cầu to đến vậy, chỉ cần vài người là có thể làm nó quay đi quay lại”, ông Cường chia sẻ, và nói rằng hiện nay cầu không còn quay như trước, nhưng mỗi khi đi qua, ông vẫn ngắm nhìn và hoài niệm về những ngày thơ ấu.
Cầu Quay Hải Phòng ngày nay
Năm 2011, nhằm đồng bộ hóa với sự phát triển đa chiều của thành phố Hải Phòng, bao gồm kinh tế, giao thông, và mỹ quan đô thị, chính quyền địa phương đã quyết định xây dựng cầu đường bộ Tam Bạc, song song với cầu Quay cũ, được cư dân địa phương gọi là cầu Quay mới. Với chiều dài 197 m, chiều rộng 12m, và cấu trúc 5 nhịp dầm bê tông cốt thép ứng lực, cầu có vận tốc thiết kế đạt 50 km/h. Tĩnh không thông thuyền của cầu rộng 40 m và cao 4,75 m. Dự án này có tổng mức đầu tư là 367,3 tỷ đồng và được thông xe vào ngày 27 tháng 4 năm 2013.
Cầu Quay Hải Phòng từ đó, đã trở thành một phiên bản kép, với hai diện mạo, hai sắc thái khác nhau nhưng đồng lòng và cùng phân công nhiệm vụ. Một nhánh là cầu cho đường sắt và người đi bộ, mang vẻ ngoại hình cổ kính với những dấu vết của thời gian, là nơi mà người dân Hải Phòng có thể thưởng ngoạn, tìm hiểu về những hồi ức, câu chuyện xưa, hoặc ghi lại những khoảnh khắc đẹp để lưu giữ. Nhánh kia là cầu đường bộ, rộng và hùng vĩ, là một trong những cửa ngõ chính nối vào trung tâm thành phố. Cây cầu không chỉ hỗ trợ giao thông một cách thuận tiện cho người dân và du khách, mà còn tạo ra một bức tranh sinh động, đại diện cho sức sống mới của thành phố Cảng Hải Phòng.
Giữ lại giá trị của quá khứ, cầu Quay Hải Phòng ngày nay vẫn giữ được những nét độc đáo và ấn tượng, bản sắc văn hóa và lịch sử riêng biệt, đồng thời thể hiện sự chuyển động và sức sống mạnh mẽ, là biểu tượng của sự tươi trẻ, đại diện cho sự đổi mới và phồn thịnh của thành phố Hải Phòng – một trong những địa phương hàng đầu trong quá trình hiện đại hóa và công nghiệp hóa tại Việt Nam.
