Lập ngân sách là quy trình phân bổ thu nhập cho các khoản chi tiêu, tiết kiệm và trả nợ. Đây là công cụ nền tảng để kiểm soát dòng tiền, tránh chi tiêu lãng phí và đạt được các mục tiêu tài chính dài hạn. Bắt đầu lập ngân sách chỉ yêu cầu bốn bước cơ bản.
1. Xác định tổng thu nhập ròng
Bước đầu tiên là xác định chính xác tổng số tiền thực nhận (thu nhập ròng) hàng tháng sau khi đã trừ thuế, bảo hiểm xã hội và các khoản khấu trừ bắt buộc khác.
Con số này bao gồm lương, thu nhập từ công việc tự do (freelance), lợi nhuận kinh doanh, tiền cho thuê hoặc bất kỳ nguồn thu ổn định nào khác. Đây chính là giới hạn tối đa của ngân sách. Nếu thu nhập không ổn định theo tháng, cần lấy mức trung bình của 3-6 tháng gần nhất để làm cơ sở.
2. Thống kê và phân loại chi tiêu
Bước tiếp theo là theo dõi và ghi lại toàn bộ các khoản chi tiêu trong ít nhất 30 ngày để có cái nhìn thực tế về thói quen tài chính. Các khoản chi tiêu này cần được phân thành hai nhóm chính:
- Chi phí cố định (Fixed Expenses): Các khoản bắt buộc, khó thay đổi và có giá trị gần như không đổi hàng tháng, ví dụ: tiền thuê nhà, thanh toán thẻ tín dụng, học phí, bảo hiểm.
- Chi phí biến đổi (Variable Expenses): Các khoản có thể điều chỉnh dựa trên thói quen, ví dụ: ăn uống, đi lại, giải trí, mua sắm.
Việc thống kê này giúp xác định chính xác tiền đang đi đâu và đâu là khu vực có thể cắt giảm.
Cần phân loại chi tiêu để kiểm soát dòng tiền.
3. Thiết kế ngân sách và phân bổ
Sau khi có dữ liệu thu nhập và chi tiêu, bước tiếp theo là lập kế hoạch chi tiêu cho tháng tới.
Lấy Tổng Thu nhập (Bước 1) trừ đi Chi phí cố định (Bước 2). Số tiền còn lại sẽ được phân bổ cho Chi phí biến đổi (Bước 2) và Tiết kiệm/Đầu tư.
Một phương pháp phân bổ phổ biến là quy tắc 50/30/20: 50% thu nhập cho Nhu cầu thiết yếu (cố định + biến đổi thiết yếu), 30% cho Mong muốn (chi phí biến đổi linh hoạt) và 20% cho Tiết kiệm và Trả nợ. Mục tiêu là đảm bảo tổng chi tiêu không vượt quá tổng thu nhập.
4. Theo dõi, rà soát và điều chỉnh
Ngân sách không phải là một văn bản cố định mà là một công cụ linh hoạt. Chủ sở hữu ngân sách cần theo dõi chi tiêu thực tế (hàng ngày hoặc hàng tuần) và so sánh với kế hoạch đã lập (Bước 3).
Việc này giúp phát hiện sớm các khoản vay online, chi tiêu vượt ngân sách (overspending) và thực hiện điều chỉnh kịp thời. Nếu một hạng mục chi tiêu liên tục vượt dự toán qua nhiều tháng, ngân sách cần được điều chỉnh lại (hoặc tăng ngân sách cho mục đó, hoặc cắt giảm ở mục khác) để phù hợp với thực tế.
Ngân sách không phải là một văn bản cố định mà là một công cụ linh hoạt.
Lập ngân sách là một thói quen tài chính mang tính kỷ luật. Bằng cách thực hiện bốn bước: xác định thu nhập, thống kê chi tiêu, phân bổ kế hoạch và theo dõi định kỳ, bất kỳ cá nhân nào cũng có thể bắt đầu quá trình kiểm soát dòng tiền, giảm áp lực tài chính và xây dựng nền tảng cho sự ổn định trong tương lai.
